و ریشه و نحوه احتساب ان
حق ریشه
از احمدناصر احدکاشانی
یکی از مباحثی که در محاکم قضائی ازسوی کشاورزان درمقابل مالکین املاک زراعی مطرح میگردد موضوع حق ریشه است. با مطالعه کتاب "زاررع ومالک "و اظهارات کارشناسان علاقه مند به این مبحث مشخص میشود که درعرف وقوانین حاکم حق ریشه به نحوی پذیرفته شده است
منتها تعیین مقدار آن را موکول به توافق بین زارع ومالک نموده اند ودرصورت عدم توافق دادگاهها ومحاکم داوری تعیین آن را به کارشناس یا خبره واگذار مینمایند تا با توجه به عواملی چند که درتعیین حق ریشه موثر است ارزیابی صورت گیرد.مقدار حداقل وحداکثر نسبت به بهای کل ملک ممکن است درشرایط مختلف کشور فرق داشته باشد مثل حق کارافه که درمازندران گاهی اوقات چندین برابر بهای اصلی ملک است وهمچنین حق ریشه که کارشناسان محترم آنرا تا۵۰ درصد بهای ملک نیز ذکرنموده اند. علیهذا با توجه به شرایط محلی حاکم در منطقه ما حداقل یک بیستم وحداکثر یک سوم مد نظرکارشناسان زبده وخبره قرارمیگرفته که دراین رابطه از نظرات آنان نیز استفاده گردید. ازمسائل مهمی که قابل ذکر است این موضوع است که مازمین را براساس زمین کشاورزی درنظر گرفته وحق ریشه را محاسبه می نمائیم . حال اگر یک زمین کشاورزی که روزگاری قیمت آن متری ۱۰ ریال بوده است ولی امروزه براثر اقدامات عمرانی اطراف آن ومثلاْ مسکونی شدن منطقه به قیمتهای مسکونی (مثلاْ متری ۵۰۰۰۰۰۰ ریال) ارزش افزوده پیدا نموده است دیگر کارشناس ملزم نیست که به تناسب زمینهای کشاورزی حق ریشه را هم متناسب با قیمت بالا ببرد .لذا درفرمول ابداعی ذیل الذکر سه نوع قیمت (۱- به ازاءهرمترزیر۱۰۰۰۰ تومان(کشاورزی صرف) ۲- به ازاء هرمتر ۱۰هزار تا۴۰ هزار تومان(کشاورزی درحال تبدیل) ۳- به ازاء هر متر ۴۰۰۰۰تومان به بالا(اراضی خارج شده ازکاربری کشاورزی))درنظر گرفته شده وضریب فرمول به این نسبتها نوسان داده شده است. ازمباحثی که درمطالعات خود متوجه شدم این بود که کارشناسان محترم به حق فرموده بودند که حق ریشه فرمول پذیر نمی باشد. علیرغم این واقعیت دراین مبحث سعی شده است تا با توجه به عوامل دخیل درصورت مسئله ، به نحوی فرمولی برای این امر بیان گردد. از همکاران وکارشناسان ومتخصصین وحقوق دانان محترم تقاضا دارم فرمول را با دیدگاه نقد بنگرند وهر گونه راه حل ونظریه اصلاحی دارند لطف بفرمایند اینجانب را راهنمائی فرموده تابتوانم فرمول وراه حل را اصلاح نمایم .باشد که ازاین طریق خدمتی به حقوق درکشاورزی بنمائیم.
واما فرمول حق ریشه ، خلاصه فرمول به شکل ذیل است :
فرمول حق ریشه
حق ریشه برابراست با قیمت کل ملک ضربدر سالهای تصرف تقسیم برعددK . حاصل به دست آمده به اضافه هزینه های انجام شده برروی زمین توسط کساورز
R=PY/K (توجه فرمائید به جای خط کسری فارسی" ----" از خط کسری لاتین " / " استفاده شده وبا ممیز فارسی اشتباه نگردد)
اگر کشاورز هزینه هائی در ملک مورد تصرف کرده باشد که باعث بهره وری بیشتر آن شده باشد میتوان پارامتر C را به عنوان هزینه ها به آن افزود
